Zonguldak Enerji 4.0

Cumhuriyetin kurulduğu ilk yıllardan günümüze kadar olan süreçte Zonguldak, Türkiye’nin bu enerji ihtiyacının karşılanmasında başrollerden birini üstlenmiştir. Önemli kömür rezervlerine sahip şehir, kömürün çıkartılmaya başlanmasından itibaren ekonomik ve sosyal anlamda önemli gelişmeler göstermiştir. Kömürün bölgede çıkartılması ağır sanayi yatırımlarının bölgeye yapılmasını tetiklemiştir. Bu yatırımlardan en önemlileri, kentin Çatalağzı bölgesine 1948 yılında kurulan Türkiye’nin ikinci elektrik santrali, Ereğli bölgesine kurulan demir-çelik fabrikası, Çaycuma’ya kurulan kağıt sanayisidir. Zonguldak, çok uzun yıllar sanayi kenti olarak varlığını sürdürmüş ve bu sayede nüfusu çok hızlı bir şekilde artmıştır.

 

Santrallerin en fazla yoğunlaştığı alan Çatalağzı bölgesi olmuştur. Vadinin tabanına kurulmuş olan dört santrale ek olarak iki santral daha yapılması planlanmaktadır. Bölge maden, kömür temizleme yapısı (lavuar), yerleşim alanları, liman ve santrali ile birlikte iç içe geçmiş durumdadır. Vadi tabanına kurulan bu alanlar bölgenin kaldırabileceği kapasitenin çok üstündedir. 2009 yılına kadar olan süreçte bu alanda halk santral yapısı ile birlikte sorunsuz bir şekilde yaşamaktadır. Bu yıldan itibaren Eren Enerji tarafından yeni enerji santral yapıları yapılmaya başlanmış ve bölge geri dönüşü olmayan bir yola girmiştir. Eren Enerji, kısa bir süre içinde yeni santraller inşa ederek çevrenin çok hızlı bir şekilde kirlenmesine yol açmıştır. Vadinin coğrafi yapısından dolayı da hava kirliliğinin etkileri bölge halkında çok hızlı bir şekilde görülmeye başlanmıştır. (Yerleşim alanlarının ve santral yapılarının etrafı yüksek tepelikler ile çevrili olduğu için santrallerin bacalarından çıkan duman vadinin içinden çıkamayarak vadi tabanına çökmektedir.)

 

Bilgi Üniversitesi Mimari Tasarım Yüksek Lisans Programı kapsamında, Ömer Selçuk Baz’ın yürütücülüğünü üstlendiği projenin konusunun “enerji” seçilmesinin başlıca sebebi Türkiye’nin yeni enerji politikalarıdır. Bu politikaların sonucu olarak Enerji 4.0 başlıklı projenin yeri Zonguldak kenti ve Çatalağzı bölgesi olarak belirlenmiştir.

 

Enerji 4.0 projesinin başlıca hedeflerinden biri, bölgedeki bu dönüşümleri derinlemesine anlayıp, analiz ederek alternatif gelecek senaryoları kurgulamak olmuştur. Bu yüzden ilk olarak yapılan, enerji kavramının araştırılmasıdır. Enerjinin üretimi, bu üretimin nerelerde yapıldığı ve üretim tesislerinin mekansal karşılıkları araştırılmıştır. Enerji kaynaklarının değişimi, buna bağlı üretim biçimlerinin değişimi, büyüyen ölçek, mekan, kent ve değişen sosyal strüktür karşısında bölgenin yaşamsal anlamda iyileştirilmesine yönelik üretilen çözümler de projenin mimari bileşenlerini oluşturmaktadır.

 

Bu çalışma da Enerji 4.0 projesinin belirli bölümlerine odaklanmaktadır. İlk olarak enerjinin nasıl bir tarihsel süreçten geçtiğine odaklanmaktadır. Enerji kavramı açıklanarak, enerjiye olan ihtiyaç ve gelecek yıllarda enerjinin durumu araştırılmıştır. Ardından küresel ve ülkesel ölçekte enerjinin durumu araştırılmıştır. Çıkan sonuçlar üzerinden Zonguldak ve Çatalağzı’nın ülkenin enerji ihtiyacını karşılamadaki önemleri kavranmıştır. Bunun üzerine Zonguldak kenti ve Çatalağzı bölgesinin incelemesi yapılarak kent ve bölge anlaşılmaya çalışılmıştır. Elde edilen veriler sonucunda sorunlar ortaya çıkarılarak, bu sorunların nasıl çözülebileceği üzerine oluşturulan bir senaryo bağlamında master plan çalışması yapılmıştır.

 

Bölgede var olan duruma karşı yapılan çalışma ile nasıl karşılık verileceği araştırılmış ve çözüm aranmıştır. Bu araştırma ve çözümler bir senaryo etrafında geliştirilerek var olan durumun gelecek projeksiyonu oluşturulmuştur. Bu bağlamda santral yapılarının yarattığı çevre kirliliğinin detayları araştırılarak bunların önüne nasıl geçileceği ortaya konmuştur. Bölgenin yaşamsal anlamda iyileştirilmesi için üretilen çözümler ile bölge halkının ekonomik ve sosyal anlamda varlığını daha iyi sürdürebilmesi hedeflenerek üretilen master plan önerisinin yanında, sorunlu ve atıl kalmış alanların dönüşümü üzerine öneriler geliştirilmiştir. Bu çalışma ile birlikte santral yapılarının ve bölge halkının nasıl bir arada yaşayabileceğine dair bir öngörü ortaya konmuştur.

 

Bu çalışmada üretilen çözümlere dair sadece master plan yer almaktadır. Sorunlu ve atıl kalmış alanların detayları bu çalışmada yer almamaktadır. Bunun sebebi ise grup çalışması olarak üretilen Enerji 4.0 projesinde, her bir grup üyesinin dönem boyunca çalışmalarını derinleştirdiği konular ve çözümler olmasındandır. Bu çalışma, bu metnin yazarının araştırdığı konular, çalıştığı senaryo ve master plan kısmına odaklanmaktadır.

Proje Yeri

Zonguldak, Çatalağzı

Program

Kentsel Tasarım

Tür

Araştırma Projesi

Proje Alanı

5400000 m²

Tasarım Ekibi

Emre Engin, Aydan Ataç, Ecem Kırtaş, Hüray Tuğcu, Selen Turan, Semen Tanrıverdi

Danışman

Ömer Selçuk Baz